Public Consultation
Formal Hearings
Submission Guidelines
Interested Persons
Warrant, English Version
Warrant, Maori Version
s
 

Te Komihana Tapairu mo Te Kaupapa Whakarereke Ira Momo Whakaheke

Ko Irihapeti te Tuarua, i raro i te Maru o Te Atua, te Kuini o Aotearoa me ana ake Rohe me ana Whenua, te Upoko o Nga Herenga ki Ingarangi, te Kaiwaowao o te Whakapono:
Ki te Tino Honore ki a Ta THOMAS EICHELBAUM, G.B. E.o Te Whanganui-a-Tara, te Kaiwhakawa Matua mo Aotearoa o mua; JACQUELINE ALLAN, no Tamaki-makau-rau, he rata, JEAN SUTHERLAND FLEMING, no Otepoti, he kaiputaiao; me te Kaikarakia a RICHARD RANDERSON, no Tamaki-makau-rau, te Pihopa o te Hahi Mihinare:

KIA ORA
Nga tangata jua tohua me nga whakaritenga
KIA MOHIO MAI KOUTOU, ara, ko matau e whakapono nei, a, e whiwhi whakamanawatanga nei ki to ngakau tapatahi, to matauranga me to pumanawa, kei te mahi matau i tenei, Ta matau Whakaritenga, ki te whakaingoa, te whakatu me te tohu i a koutou, TA THOMAS EICHELBAUM, JACQUELINE ALLAN, JEAN SUTHERLAND FLEMING me te Kaikarakia a RICHARD RANDERSON, kia noho hei Komihana, a, kia whiwhi i nga whakaputanga whakaaro mo, te uiui, te tuhura me te whakatakoto purongo mo nga take e whai ake nei:

  1. nga kowhiringa rautaki kei te watea, kia taea ai e Aotearoa te titiro inaianei me nga ra kei mua ki te Kaupapa Whakarereke Ira Momo Whakaheke, nga mahi whakarereke ira momo whakaheke mo nga kaiao me nga huanga; me
  2. nga rereketanga e whakaarohia ana he pai ki te mahi, e pa ana ki nga ture o naianei, nga whakaritenga, nga kaupapahere, nga whakahaere a-ropu hei titiro ki nga nga mahi whakarereke ira momo whakaheke, nga mahi whakarereke ira momo whakaheke mo nga kaiao, me nga huanga i roto o Aotearoa:


Nga take e whai panga ana
A, ahakoa kaore he here kei runga i nga whakapuakanga kei runga ake nei, e ki tuturu ana Matau, i a koutou e whakahaere ana i te uiuitanga e ahei ana koutou i raro i tenei, Ta Matau Whakaritenga, ki te tuhura me te whiwhi i nga whakaputanga whakaaro mo enei take, ara:
  1. ki whea nga wahi hei mahi i te mahi nei, te ahua o te mahi me te take mo nga mahi whakarereke ira momo whakaheke, nga mahi whakarereke ira momo whakaheke mo nga kaiao, me nga huanga e whakamahia ana i roto i Aotearoa inaianei:
  2. nga taunakitanga (tae atu ana ki nga taunakitanga putaiao), me nga awangawanga mo te whakamahi i nga tikanga whakarereke ira momo whakaheke, nga mahi whakarereke ira momo whakaheke mo nga kaiao, me nga huanga, e whakamahia ana i roto i Aotearoa inaianei me nga ra kei mua:
  3. nga morearea me nga painga i pu mai, i te whakamahi, i te pare ranei i nga mahi whakarereke ira momo whakaheke, nga mahi whakarereke ira momo whakaheke mo nga kaiao, me nga huanga e whakamahia ana i roto i Aotearoa, tae atu ana -
    1. ki nga ropu tera ka whai hua mai i nga painga nei; me
    2. nga ropu tera ka rawakoretia e aua morearea:
  4. nga herenga ture a-taiao a Aotearoa e pa ana ki nga mahi whakarereke ira momo whakaheke, nga mahi whakarereke ira momo whakaheke mo nga kaiao, me nga huanga:
  5. nga here kei roto, nga here tera ka puta ake ranei inaianei, i nga ra kei mua hoki, e pa ana ki te whakamahi i nga tikanga whakarereke ira momo whakaheke, nga mahi whakarereke ira momo whakaheke mo nga kaiao, me nga huanga e whakamahia ana i roto i Aotearoa:
  6. nga take kei roto e pa ana ki nga rawa punenga, tera ranei ka whai panga inainaei, i nga ra kei mua ranei, mo te ahua o te whakamahi i nga tikanga whakarereke ira momo whakaheke, nga mahi whakarereke ira momo whakaheke mo nga kaiao, me nga huanga e whakamahia ana i roto i Aotearoa:
  7. nga kawenga a te Karauna i raro i te Tiriti o Waitangi e pa ana ki nga tikanga whakarereke ira momo whakaheke, nga mahi whakarereke ira momo whakaheke mo nga kaiao, me nga huanga:
  8. nga whakahaere me nga take kei te ao whanui tera ka whai panga ki te ahua o te whakamahi, te whakatiki ranei i te whakamahi a Aotearoa i nga tikanga whakarereke ira momo whakaheke, nga mahi whakarereke ira momo whakaheke mo nga kaiao, me nga huanga:
  9. nga huarahi tera ka watea ki Aotearoa mai i te whakamahi, te pare ranei i nga tikanga whakarereke ira momo whakaheke, nga mahi whakarereke ira momo whakaheke mo nga kaiao, me nga huanga:
  10. nga tino wahi e paingia ana e te iwi e pa ana ki nga tikanga whakarereke ira momo whakaheke, nga mahi whakarereke ira momo whakaheke mo nga kaiao, me nga huanga, a, ka uru atu -
    1. te hauora o te tangata (tae atu ana ki nga take biomedical, te tiaki kai me nga kowhiringa e watea ana ki nga kaiutu):
    2. nga take taiao (tae atu ana ki nga take biodiversity, biosecurity me nga take hauora e pa ana ki nga ecosystem):
    3. nga take ohanga (tae atu ana ki nga mahi rangahau me nga mahi auaha, te whakapakari kaipakihi, nga hua ahuwhenua me nga rawa e tukuna ana ki rawahi):
    4. nga take e pa ana ki nga tikanga a-iwi me nga tika:
  11. nga tino rautaki e titiro ana ki nga morearea e pa ana ki nga tika, nga tikanga a-iwi, te taiao, te hapori me te ohanga, tae atu ana ki nga painga e puta ake ana i te whakamahi i nga tikanga whakarereke ira momo whakaheke, nga mahi whakarereke ira momo whakaheke mo nga kaiao, me nga huanga:
  12. nga whakataunga ki te ao whanui e whai panga ana ki nga kawenga e here ana i a Aotearoa ki te ao whanui, me nga kaupapahere o Aotearoa e pa ana ki nga whenua o rawahi me nga mahi tauhokohoko, o nga mahi tera ka mahia e Aotearoa ki te whakarereke ira momo whakaheke, nga mahi whakarereke ira momo whakaheke mo nga kaiao, me nga huanga, tae atu ana ki nga whakapaunga me nga morearea e pa ana ki etahi ake kowhiringa:
  13. te whanuitanga o nga hua, e ahu ake ana i nga rautaki, o nga tikanga whakarereke ira momo whakaheke, nga mahi whakarereke ira momo whakaheke mo nga kaiao, me nga huanga, ara, ka taea te whakamahi, te pare ranei i nga ra kei mua i a Aotearoa:
  14. mehemea he rawaka nga ture me nga whakaritenga e whakahaere ana i nga tikanga whakarereke ira momo whakaheke, nga mahi whakarereke ira momo whakaheke mo nga kaiao, me nga huanga, hei titiro ki nga hua e ahu ake ana i nga rautaki, ara, ki to whakaaro he pai, a mena e hiahiatia ana etahi atu whakarereketanga ki nga ture, ki nga whakaritenga, ki nga kaupapahere, me etahi atu whakarereketanga ranei e hiahiatia ana kia tatu ai i a Aoteroa enei hua:


Nga Tautuhinga
A, e whakapuaka ana Matau, i roto i tenei Ta Matau Whakaritenga, engari koa he rereke te whakahau a te horopaki, -
ko te kaupapa whakarereke ira momo whakaheke, he whakamahi tenei i nga hangarau tatai tikanga i roto i tetahi whare rangahau, ara, he mahi e uru ana -
  1. te whakakoretanga, te whakarautanga, te whakangohetanga, te neketanga o nga momo ira ranei i roto i te kaiora ora; ko tenei ranei
  2. te whakawhititanga o nga ira mai i tetahi kaiao ki tetahi atu; ko tenei ranei
  3. te whakangohetanga o nga ira o naianei, te hanga ira hou ranei me te whakatopu i enei ki roto ki etahi kaiao; ko tenei ranei
  4. te whakamahi i nga whakatipuranga o muri, nga uri ranei o nga kaiao he mea whakangohe ma etahi o nga mahi i whakamaramatia i nga kowae (a) ki (c)
ko te kaiao he mea whakarereke tona ira momo whakaheke, he kaiao tenei na te mahi whakarereke ira momo whakaheke i whakaputa
ka uru atu te tangata ki te kupu kaiao
ka uru ki te kupu huanga, nga mea e whai ake nei; nga huanga rongoa katoa, nga huanga hokohoko, nga huanga matu me nga huanga kai (ahakoa kaore e ahei ana ia ki te whakatauira ira) i pu mai, tera ranei i pu mai i nga mahi whakarereke ira momo whakaheke.

Nga mea ka mahue ki waho i te uiuitanga
Engari e whakapuaka ana matau kaua koe, i raro i tenei Ta Matau Whakaritenga, e uiui i te mahi whakato kaiao, whakato huanga ranei e whakamahi ana i nga hangarau whakatipu (tae atu ana ki te cloning, mutagenesis, protoplast fusions, (controlled pollinations), hybridisation, hybridomas me nga monoclonal antibody):

Te tohu i te tumuaki
A, e tohu ana Matau i a koe, te Honore Matau Ta THOMAS EICHELBAUM hei Tumuaki mo te Komihana:

Te Mana Hiki Hui
A, kia pai ake ai to whakahaere i tenei Ta Matau Whakaritenga kia tatu ai, e whakamanahia ana, e whakakahatia ana koe, i raro i nga wahanga o tenei Ta Matau Whakaritenga, ki te whakahaere i tetahi uiuitanga, tetahi tuhuratanga ranei i raro i Ta Matau Whakaritenga ki te ahua, te wa me te wahi e pai ana ki a koe, a, kei a koe te mana ki te hiki i te hui ia wa, ia wa, mai i tetahi wahi ki tetahi atu e ai ki tau e hiahia ana, a, kia haere tonu ai te mahi a tenei Ta Matau Whakaritenga, a, kia taea ai te timata ano tetahi uiuitanga ahakoa ehara i te mea ka rite tonu te hiki i te hui ia wa, ia wa, mai i tetahi wahi ki tetahi atu ranei:



Mahi whakawhiti whakaaro me nga whakahaere
A, e whakahautia ana koe i roto i o mahi whakahaere i tenei Ta Matau Whakaritenga,
  • kia whakahaeretia e koe o mahi whakawhiti whakaaro me te iwi, kia watea ai ratau ki te ata whakamarama i o ratau whakaaro, tae atu ana ki nga tirohanga e pa ana ki te tika, nga tikanga a-iwi, te taiao me nga mahi putaiao, mo te whakamahi i nga tikanga whakarereke ira momo whakaheke, nga mahi whakarereke ira momo whakaheke mo nga kaiao, me nga huanga; a
  • kia whakapumautia e koe nga tikanga whakahaere hei whakatenatena i nga tangata ki te whakaputa i o ratau whakaaro e pa ana ki nga take i roto i te kowae o mua atu nei; a
  • kia whakawhiti whakaaro koe me te iwi Maori kia tino mohiotia ai kei te tiakina o ratau nei hiahiatanga; a
  • kia whakamahia e koe nga pukenga e whai panga ana, tae atu ana ki nga ratonga whakawhiti whakaaro me nga ratonga mahi hekeretari, me te whakahaere i au ake rangahau i nga wa e tika ana:
A, e whakakahatia ana koe, i a koe e mahi ana kia tatu tenei Ta Matau Whakaritenga, -
  1. ki te whakatika me te whakaputa i nga pepa whakawhiti korero ia wa, ia wa mo nga take e whai panga ki te uiuitanga; a
  2. engari koa e whakaaro ana koe he tika ki te pupuri i etahi taunakitanga, etahi parongo ranei i whiwhi koe i a koe e mahi ana i raro i te mana kua tukuna ki a koe, -
    1. ki te whakauru ki nga pepa whakawhiti korero nau i whakatika, nau i whakaputa, te katoa, etahi ranei o aua taunakitanga, aua parongo ranei; a
    2. ki te whakaputa, te mahi ke ranei ki te panui ma etahi atu tikanga e whakaaro ana koe he tika, te katoa, etahi ranei o aua taunakitanga, aua parongo ranei:
Nga wahanga whanui
A, ahakoa kaore he here kei runga i etahi atu o o mana whakahaere ki te whakarongo ki nga take e whakahaeretia ana i tetahi wahi muna, ki te aukati ranei i tetahi tangata mai i o hui, kei a koe te mana ki te aukati i te tangata ahakoa ko wai mai i nga whakahaere, tae atu ana ki nga hui kei reira e tangohia ana nga taunakitanga, mehemea e tika ana tenei ki to whakaaro:
A, e tino whakahautia ana, e tohutohutia ana koe kia kaua koe e noho ka whakaputa, ka panui ranei i nga take kei roto i nga purongo, te huarahi ranei e whaia ana e aua purongo, he mea hanga, e mea ana ranei koe ki te hanga, haunga ia ki te Kawana Tianara e ai ki tenei Ta Matau Whakaritenga, ki te whakahau ranei a te Kawana Tianara:
A, e whakapuaka ana matau ko nga mana whakahaere i whakamaua e tenei Ta Matau Whakaritenga, ka taea te whakahaere enei ahakoa kei te ngaro tetahi mema kotahi, etahi mema e rua ranei i tohua ki tenei Ta Matau Whakaritenga meana kei reira te Tiamana, tetahi mema ranei he mea whakarite e te Tiamana hei kawe i tana turanga, me tetahi atu mema, i runga i ta ratau whakaae ki te whakamahi i enei mana whakahaere:
A, i tua atu e whakapuaka ana Matau kei te watea koe ki te whakapurongo i o whakahaere me o kitenga i raro i tenei Ta Matau Whakaritenga, ia wa, ia wa mehemea ki to whakaaro he pai ki te mahi penei:

Te Ra Whakapurongo
A, ma te whakamahi i nga tikanga mamahi me hoatu e koe tetahi purongo ki te Kawana Tianara, mahau tonu e tuhi, a, kia kaua e tae atu ki a ia i muri i te 1 o nga ra o Hune 2001, mo o kitenga me o whakaaro mo nga take kua whakahuatia i mua atu nei, i te taha o etahi tutohutanga e whakaaro ana koe he tika ki te whakatakoto, e pa ana ki aua take:

A, ko te mea whakamutunga, e whakapuakatia ana enei tapaetanga i raro i te mana o nga Reta Arai a Kuini Irihapeti te Tuarua e whakatu ana i te tari o te Kawana Tianara o Aotearoa, he mea haina i te 28 o nga ra o Oketopa 1983, a, i raro i te mana o, a, e whakataka ana ki nga wahanga o te Ture o te Komihana Uiuitanga 1908, me nga whakamaherehere me nga whakaaetanga o te Kaunihera Whakahaere o Aotearoa.
Hei whakatuturutanga kua tukuna e Matau tenei Ta Matau Whakaritenga, me te Hira o Aotearoa kia whakamaua i naianei tonu ki Te Whanganui-a-ara i tenei te 8 o nga ra o Mei 2000.
Tirohia Ta MatauTino Pou me Ta Matau Tumu Korero Kaiwhakatakoto Aroha a Ta Michael Hardie Boys, Principal Knight Companion of Our New Zealand Order of Merit, Knight Grand Cross of the Most Distinguished Order of Saint Michael and Saint George, Principal Companion of Our Service Order, Governor-General and Commander-in-Chief in and over New Zealand.

MICHAEL HARDIE BOYS, Kawana Tianara.
I raro i tana whakahau -
HELEN CLARK, Pirimia.
I whakaaetia i roto i te Kaunihera -
MARIE SHROFF, Kaituhi o te Kaunihera Whakahaere Kaupapa.
SR1983/225
go3050


introduction || inquiry activities || media information || contact us