Te
Komihana Tapairu mo Te Kaupapa Whakarereke Ira Momo Whakaheke
Ko Irihapeti
te Tuarua, i raro i te Maru o Te Atua, te Kuini o Aotearoa me
ana ake Rohe me ana Whenua, te Upoko o Nga Herenga ki Ingarangi,
te Kaiwaowao o te Whakapono:
Ki te Tino Honore ki a Ta THOMAS EICHELBAUM, G.B. E.o Te Whanganui-a-Tara,
te Kaiwhakawa Matua mo Aotearoa o mua; JACQUELINE ALLAN, no
Tamaki-makau-rau, he rata, JEAN SUTHERLAND FLEMING, no Otepoti,
he kaiputaiao; me te Kaikarakia a RICHARD RANDERSON, no Tamaki-makau-rau,
te Pihopa o te Hahi Mihinare:
KIA
ORA
Nga tangata
jua tohua me nga whakaritenga
KIA MOHIO MAI KOUTOU, ara, ko matau e whakapono nei, a, e whiwhi
whakamanawatanga nei ki to ngakau tapatahi, to matauranga me
to pumanawa, kei te mahi matau i tenei, Ta matau Whakaritenga,
ki te whakaingoa, te whakatu me te tohu i a koutou, TA THOMAS
EICHELBAUM, JACQUELINE ALLAN, JEAN SUTHERLAND FLEMING me te
Kaikarakia a RICHARD RANDERSON, kia noho hei Komihana, a, kia
whiwhi i nga whakaputanga whakaaro mo, te uiui, te tuhura me
te whakatakoto purongo mo nga take e whai ake nei:
- nga
kowhiringa rautaki kei te watea, kia taea ai e Aotearoa
te titiro inaianei me nga ra kei mua ki te Kaupapa Whakarereke
Ira Momo Whakaheke, nga mahi whakarereke ira momo whakaheke
mo nga kaiao me nga huanga; me
- nga
rereketanga e whakaarohia ana he pai ki te mahi, e pa ana
ki nga ture o naianei, nga whakaritenga, nga kaupapahere,
nga whakahaere a-ropu hei titiro ki nga nga mahi whakarereke
ira momo whakaheke, nga mahi whakarereke ira momo whakaheke
mo nga kaiao, me nga huanga i roto o Aotearoa:

Nga
take e whai panga ana
A, ahakoa kaore he here kei runga i nga whakapuakanga kei
runga ake nei, e ki tuturu ana Matau, i a koutou e whakahaere
ana i te uiuitanga e ahei ana koutou i raro i tenei, Ta Matau
Whakaritenga, ki te tuhura me te whiwhi i nga whakaputanga
whakaaro mo enei take, ara:
- ki
whea nga wahi hei mahi i te mahi nei, te ahua o te mahi
me te take mo nga mahi whakarereke ira momo whakaheke, nga
mahi whakarereke ira momo whakaheke mo nga kaiao, me nga
huanga e whakamahia ana i roto i Aotearoa inaianei:
- nga
taunakitanga (tae atu ana ki nga taunakitanga putaiao),
me nga awangawanga mo te whakamahi i nga tikanga whakarereke
ira momo whakaheke, nga mahi whakarereke ira momo whakaheke
mo nga kaiao, me nga huanga, e whakamahia ana i roto i Aotearoa
inaianei me nga ra kei mua:
- nga
morearea me nga painga i pu mai, i te whakamahi, i te pare
ranei i nga mahi whakarereke ira momo whakaheke, nga mahi
whakarereke ira momo whakaheke mo nga kaiao, me nga huanga
e whakamahia ana i roto i Aotearoa, tae atu ana -
- ki
nga ropu tera ka whai hua mai i nga painga nei; me
- nga
ropu tera ka rawakoretia e aua morearea:
- nga
herenga ture a-taiao a Aotearoa e pa ana ki nga mahi whakarereke
ira momo whakaheke, nga mahi whakarereke ira momo whakaheke
mo nga kaiao, me nga huanga:
- nga
here kei roto, nga here tera ka puta ake ranei inaianei,
i nga ra kei mua hoki, e pa ana ki te whakamahi i nga tikanga
whakarereke ira momo whakaheke, nga mahi whakarereke ira
momo whakaheke mo nga kaiao, me nga huanga e whakamahia
ana i roto i Aotearoa:
- nga
take kei roto e pa ana ki nga rawa punenga, tera ranei ka
whai panga inainaei, i nga ra kei mua ranei, mo te ahua
o te whakamahi i nga tikanga whakarereke ira momo whakaheke,
nga mahi whakarereke ira momo whakaheke mo nga kaiao, me
nga huanga e whakamahia ana i roto i Aotearoa:
- nga
kawenga a te Karauna i raro i te Tiriti o Waitangi e pa
ana ki nga tikanga whakarereke ira momo whakaheke, nga mahi
whakarereke ira momo whakaheke mo nga kaiao, me nga huanga:
- nga
whakahaere me nga take kei te ao whanui tera ka whai panga
ki te ahua o te whakamahi, te whakatiki ranei i te whakamahi
a Aotearoa i nga tikanga whakarereke ira momo whakaheke,
nga mahi whakarereke ira momo whakaheke mo nga kaiao, me
nga huanga:
- nga
huarahi tera ka watea ki Aotearoa mai i te whakamahi, te
pare ranei i nga tikanga whakarereke ira momo whakaheke,
nga mahi whakarereke ira momo whakaheke mo nga kaiao, me
nga huanga:
- nga
tino wahi e paingia ana e te iwi e pa ana ki nga tikanga
whakarereke ira momo whakaheke, nga mahi whakarereke ira
momo whakaheke mo nga kaiao, me nga huanga, a, ka uru atu
-
- te
hauora o te tangata (tae atu ana ki nga take biomedical,
te tiaki kai me nga kowhiringa e watea ana ki nga kaiutu):
- nga
take taiao (tae atu ana ki nga take biodiversity, biosecurity
me nga take hauora e pa ana ki nga ecosystem):
- nga
take ohanga (tae atu ana ki nga mahi rangahau me nga
mahi auaha, te whakapakari kaipakihi, nga hua ahuwhenua
me nga rawa e tukuna ana ki rawahi):
- nga
take e pa ana ki nga tikanga a-iwi me nga tika:
- nga
tino rautaki e titiro ana ki nga morearea e pa ana ki nga
tika, nga tikanga a-iwi, te taiao, te hapori me te ohanga,
tae atu ana ki nga painga e puta ake ana i te whakamahi
i nga tikanga whakarereke ira momo whakaheke, nga mahi whakarereke
ira momo whakaheke mo nga kaiao, me nga huanga:
- nga
whakataunga ki te ao whanui e whai panga ana ki nga kawenga
e here ana i a Aotearoa ki te ao whanui, me nga kaupapahere
o Aotearoa e pa ana ki nga whenua o rawahi me nga mahi tauhokohoko,
o nga mahi tera ka mahia e Aotearoa ki te whakarereke ira
momo whakaheke, nga mahi whakarereke ira momo whakaheke
mo nga kaiao, me nga huanga, tae atu ana ki nga whakapaunga
me nga morearea e pa ana ki etahi ake kowhiringa:
- te
whanuitanga o nga hua, e ahu ake ana i nga rautaki, o nga
tikanga whakarereke ira momo whakaheke, nga mahi whakarereke
ira momo whakaheke mo nga kaiao, me nga huanga, ara, ka
taea te whakamahi, te pare ranei i nga ra kei mua i a Aotearoa:
- mehemea
he rawaka nga ture me nga whakaritenga e whakahaere ana
i nga tikanga whakarereke ira momo whakaheke, nga mahi whakarereke
ira momo whakaheke mo nga kaiao, me nga huanga, hei titiro
ki nga hua e ahu ake ana i nga rautaki, ara, ki to whakaaro
he pai, a mena e hiahiatia ana etahi atu whakarereketanga
ki nga ture, ki nga whakaritenga, ki nga kaupapahere, me
etahi atu whakarereketanga ranei e hiahiatia ana kia tatu
ai i a Aoteroa enei hua:

Nga
Tautuhinga
A, e whakapuaka ana Matau, i roto i tenei Ta Matau Whakaritenga,
engari koa he rereke te whakahau a te horopaki, -
ko te kaupapa whakarereke ira momo whakaheke, he whakamahi
tenei i nga hangarau tatai tikanga i roto i tetahi whare rangahau,
ara, he mahi e uru ana -
- te
whakakoretanga, te whakarautanga, te whakangohetanga, te
neketanga o nga momo ira ranei i roto i te kaiora ora; ko
tenei ranei
- te
whakawhititanga o nga ira mai i tetahi kaiao ki tetahi atu;
ko tenei ranei
- te
whakangohetanga o nga ira o naianei, te hanga ira hou ranei
me te whakatopu i enei ki roto ki etahi kaiao; ko tenei
ranei
- te
whakamahi i nga whakatipuranga o muri, nga uri ranei o nga
kaiao he mea whakangohe ma etahi o nga mahi i whakamaramatia
i nga kowae (a) ki (c)
ko te kaiao he mea whakarereke tona ira momo
whakaheke, he kaiao tenei na te mahi whakarereke ira momo
whakaheke i whakaputa
ka uru atu te tangata ki te kupu kaiao
ka uru ki te kupu huanga, nga mea e whai ake nei; nga huanga
rongoa katoa, nga huanga hokohoko, nga huanga matu me nga
huanga kai (ahakoa kaore e ahei ana ia ki te whakatauira ira)
i pu mai, tera ranei i pu mai i nga mahi whakarereke ira momo
whakaheke.
Nga
mea ka mahue ki waho i te uiuitanga
Engari e whakapuaka ana matau kaua koe, i raro i tenei Ta
Matau Whakaritenga, e uiui i te mahi whakato kaiao, whakato
huanga ranei e whakamahi ana i nga hangarau whakatipu (tae
atu ana ki te cloning, mutagenesis, protoplast fusions, (controlled
pollinations), hybridisation, hybridomas me nga monoclonal
antibody):
Te
tohu i te tumuaki
A, e tohu ana Matau i a koe, te Honore Matau Ta THOMAS EICHELBAUM
hei Tumuaki mo te Komihana:
Te
Mana Hiki Hui
A, kia pai ake ai to whakahaere i tenei Ta Matau Whakaritenga
kia tatu ai, e whakamanahia ana, e whakakahatia ana koe, i
raro i nga wahanga o tenei Ta Matau Whakaritenga, ki te whakahaere
i tetahi uiuitanga, tetahi tuhuratanga ranei i raro i Ta Matau
Whakaritenga ki te ahua, te wa me te wahi e pai ana ki a koe,
a, kei a koe te mana ki te hiki i te hui ia wa, ia wa, mai
i tetahi wahi ki tetahi atu e ai ki tau e hiahia ana, a, kia
haere tonu ai te mahi a tenei Ta Matau Whakaritenga, a, kia
taea ai te timata ano tetahi uiuitanga ahakoa ehara i te mea
ka rite tonu te hiki i te hui ia wa, ia wa, mai i tetahi wahi
ki tetahi atu ranei:

Mahi
whakawhiti whakaaro me nga whakahaere
A, e whakahautia ana koe i roto i o mahi whakahaere i tenei
Ta Matau Whakaritenga,
- kia
whakahaeretia e koe o mahi whakawhiti whakaaro me te iwi,
kia watea ai ratau ki te ata whakamarama i o ratau whakaaro,
tae atu ana ki nga tirohanga e pa ana ki te tika, nga tikanga
a-iwi, te taiao me nga mahi putaiao, mo te whakamahi i nga
tikanga whakarereke ira momo whakaheke, nga mahi whakarereke
ira momo whakaheke mo nga kaiao, me nga huanga; a
- kia
whakapumautia e koe nga tikanga whakahaere hei whakatenatena
i nga tangata ki te whakaputa i o ratau whakaaro e pa ana
ki nga take i roto i te kowae o mua atu nei; a
- kia
whakawhiti whakaaro koe me te iwi Maori kia tino mohiotia
ai kei te tiakina o ratau nei hiahiatanga; a
- kia
whakamahia e koe nga pukenga e whai panga ana, tae atu ana
ki nga ratonga whakawhiti whakaaro me nga ratonga mahi hekeretari,
me te whakahaere i au ake rangahau i nga wa e tika ana:
A, e whakakahatia ana koe, i a koe e mahi ana kia tatu tenei
Ta Matau Whakaritenga, -
- ki
te whakatika me te whakaputa i nga pepa whakawhiti korero
ia wa, ia wa mo nga take e whai panga ki te uiuitanga; a
- engari
koa e whakaaro ana koe he tika ki te pupuri i etahi taunakitanga,
etahi parongo ranei i whiwhi koe i a koe e mahi ana i raro
i te mana kua tukuna ki a koe, -
- ki
te whakauru ki nga pepa whakawhiti korero nau i whakatika,
nau i whakaputa, te katoa, etahi ranei o aua taunakitanga,
aua parongo ranei; a
- ki
te whakaputa, te mahi ke ranei ki te panui ma etahi
atu tikanga e whakaaro ana koe he tika, te katoa, etahi
ranei o aua taunakitanga, aua parongo ranei:
Nga
wahanga whanui
A, ahakoa kaore he here kei runga i etahi atu o o mana whakahaere
ki te whakarongo ki nga take e whakahaeretia ana i tetahi wahi
muna, ki te aukati ranei i tetahi tangata mai i o hui, kei a
koe te mana ki te aukati i te tangata ahakoa ko wai mai i nga
whakahaere, tae atu ana ki nga hui kei reira e tangohia ana
nga taunakitanga, mehemea e tika ana tenei ki to whakaaro:
A, e tino whakahautia ana, e tohutohutia ana koe kia kaua koe
e noho ka whakaputa, ka panui ranei i nga take kei roto i nga
purongo, te huarahi ranei e whaia ana e aua purongo, he mea
hanga, e mea ana ranei koe ki te hanga, haunga ia ki te Kawana
Tianara e ai ki tenei Ta Matau Whakaritenga, ki te whakahau
ranei a te Kawana Tianara:
A, e whakapuaka ana matau ko nga mana whakahaere i whakamaua
e tenei Ta Matau Whakaritenga, ka taea te whakahaere enei ahakoa
kei te ngaro tetahi mema kotahi, etahi mema e rua ranei i tohua
ki tenei Ta Matau Whakaritenga meana kei reira te Tiamana, tetahi
mema ranei he mea whakarite e te Tiamana hei kawe i tana turanga,
me tetahi atu mema, i runga i ta ratau whakaae ki te whakamahi
i enei mana whakahaere:
A, i tua atu e whakapuaka ana Matau kei te watea koe ki te whakapurongo
i o whakahaere me o kitenga i raro i tenei Ta Matau Whakaritenga,
ia wa, ia wa mehemea ki to whakaaro he pai ki te mahi penei:
Te
Ra Whakapurongo
A, ma te whakamahi i nga tikanga mamahi me hoatu e koe tetahi
purongo ki te Kawana Tianara, mahau tonu e tuhi, a, kia kaua
e tae atu ki a ia i muri i te 1 o nga ra o Hune 2001, mo o kitenga
me o whakaaro mo nga take kua whakahuatia i mua atu nei, i te
taha o etahi tutohutanga e whakaaro ana koe he tika ki te whakatakoto,
e pa ana ki aua take:
A, ko te mea whakamutunga, e whakapuakatia ana enei tapaetanga
i raro i te mana o nga Reta Arai a Kuini Irihapeti te Tuarua
e whakatu ana i te tari o te Kawana Tianara o Aotearoa, he mea
haina i te 28 o nga ra o Oketopa 1983, a, i raro i te mana o,
a, e whakataka ana ki nga wahanga o te Ture o te Komihana Uiuitanga
1908, me nga whakamaherehere me nga whakaaetanga o te Kaunihera
Whakahaere o Aotearoa.
Hei whakatuturutanga kua tukuna e Matau tenei Ta Matau Whakaritenga,
me te Hira o Aotearoa kia whakamaua i naianei tonu ki Te Whanganui-a-ara
i tenei te 8 o nga ra o Mei 2000.
Tirohia Ta MatauTino Pou me Ta Matau Tumu Korero Kaiwhakatakoto
Aroha a Ta Michael Hardie Boys, Principal Knight Companion of
Our New Zealand Order of Merit, Knight Grand Cross of the Most
Distinguished Order of Saint Michael and Saint George, Principal
Companion of Our Service Order, Governor-General and Commander-in-Chief
in and over New Zealand.
MICHAEL HARDIE BOYS, Kawana Tianara.
I raro i tana whakahau -
HELEN CLARK, Pirimia.
I whakaaetia i roto i te Kaunihera -
MARIE SHROFF, Kaituhi o te Kaunihera Whakahaere Kaupapa.
SR1983/225
go3050 |